Tetra kerfið

Í 19. tbl. Seturs voru greinar um fjarskipti fyrir ferðamenn. Þetta voru fróðlegar greinar og nauðsynlegt að fá slík skrif í þetta blað, stöku sinnum. Eftir lesturinn skaut í huga mé að nú muni einhver spyrja. Tvö kerfi í viðbót og til hvers? Ég er með CB og VHF talstöðvar í bílnum ásamt NMT síma. Í brjóstvasanum er svo GSM síminn minn og frúin með sinn síma. Til hvers Tetra og hvað hef ég að gera við gervihnattasíma ? Allt árið vinn ég við uppsetningu og viðhald fjarskiptatækja. Því fæ ég oft spurningar af þessu tagi. Þetta er aðeins hluti af þeim möguleikum sem við höfum í dag og köllum fjarskipti. Sem ferðamaður á Íslandi höfum við fyrrnefnda möguleika úr að velja. Nauðsynlegt er að kunna skil á kostum og göllum hvers fyrir sig. Stutt lýsing og samantekt frá sérfræðingum kemur sér því vel. Í spjalli við ritstjóra Setursins fæddist einmitt sú hugmynd að gagnlegt gæti verið að fá einfalda lýsingu á hvernig tækin eru uppbyggð, hvernig þau virka og helstu umgengnisreglur með notkun þeirra. Við vitum að margur maðurinn kann eingöngu það nauðsynlegasta til að geta notað sinn fjarskiptabúnað. Þar af leiðandi eru þeir sömu í vanda ef upp kemur eitthvað óvænt þar sem búnaðurinn gæti skipt máli ef kunnátta og þekking er fyrir hendi. Tökum sem dæmi. Hvað er talstöð og til hvers þurfum við endurvarpa? Hvað eru beinar rásir, öfugar rásir og endurvarpsrásir? Hvernig notum við öfuga rás eins og Rás 88 ? Hvers vegna er ekki hægt að vera með endurvarpa á CB? Hvers vegna er ekki hægt að hringja milli bíla þó græna ljósið vanti á NMT símann? Hvað er meint með að Tetra-kerfið sé talstöðva og símakerfi ? Svona mætti lengi halda áfram. Erfitt er að vera stuttorður um þetta efni þar sem við Íslendingar erum mjög vel tækjum búnir og gerum miklar kröfur til þeirra. Mér hefur reynst best þegar ég er að kenna á ný tæki að lýsa tækinu sjálfu og síðan möguleikum þess. Í nóvember hefti Seturs, 2002, var fjallað um VHF-kerfið. En til þess að grein mín nú og sú er kemur í næsta hefti verði heildstæðar þá verður ekki hjá því komist að endurtaka að hluta það sem þar var sagt, enda góð vísa aldrei of oft kveðin !
Hvað er talstöð? Talstöð samanstendur af viðtæki og sendi. Notandinn kveikir á stöðinni og viðtækið er strax tilbúið. Þegar talað er við annan mann í talstöð þá er ýtt á senditakkann á hljóðnemanum. Um leið verður viðtækið óvirkt. Síðan er senditakkanum sleppt og stöðin er þá aftur komin á hlustun. Aðeins einn getur talað í einu. Kallast þetta skiptital. Talstöðvar eru mismundandi og gjarnan kenndar við það tíðnisvið sem þær vinna á. Ekki er hægt að tala úr CB stöð í VHF stöð. Það er of langt á milli tíðnisviða þeirra. Leyfilegur sendistyrkur er einnig mismunandi. Til dæmis eru aðeins leyfð 4 wött á CB, 25 wött á VHF en 100 wött á gömlu Gufunes-stöðvunum. Langdrægni ræðst ekki alltaf af sendistyrk. Góð loftnet hafa mikið að segja. Nýting er einnig mismunandi eftir tíðni og utanaðkomandi aðstæðum. Með hækkandi tíðni (styttri bylgjulengd ) náum við lengra með minni orku, en erum að sama skapi háðari sjónlínu milli stöðva. Svokallaðar lofttruflanir eru oft mjög miklar á lægri tíðnum. Eftir að við erum komin upp fyrir 50 MHz verðum við ekki vör við þær. CB stöðvar eru á 27 MHz og því oft ónothæfar vegna truflana. VHF stöðvar eru hinsvegar á 160 MHz og þar af leiðandi lausar við þessar truflanir. Á því tíðnisviði erum við háðari sjónlínu. Með hjálp endurvarpa getum við margfaldað langdrægni þeirra.
Hvað er endurvarpi? Endurvarpi er tæki sem tekur á móti kalli frá talstöðinni og sendir áfram samtímis á annarri tíðni. Sérstakar rásir eru notaðar fyrir endurvarpa. Ekki er hægt að tala á þeim rásum beint milli stöðva nema með öfugri rás í annarri stöðinni (því verður lýst betur síðar). Flestir endurvarpar eru þannig útfærðir að í tvær til fjórar sekúndur heyrist suð í viðtæki stöðvarinnar eftir að sendingu líkur. þetta er gert til að auðvelda okkur að kanna hvort samband sé við endurvarpann. Það nægir að senda örstutt út án þess að tala. Ef viðtækið suðar aðeins á eftir erum við í sambandi. Endurvarpar eru yfirleitt staðsettir uppi á fjöllum eða háhýsum. Fjarlægð í endurvarpa hefur ekki svo mikið að segja. Við tölum auðveldlega í gegnum endurvarpa sem er í 50 til 100 km. sjónlínu frá okkur. Þrátt fyrir að endurvarpi sé notaður er um skiptital að ræða. Aðeins einn getur talað í einu. Hver endurvarpi hefur aðeins eina rás. Svæðið sem sending frá endurvarpanum dregur ræðst aðalega af staðsetningu frekar en sendistyrk. Sendistyrkur þeirra er frá 5 og upp í 25 wött.
Til hvers er endurvarpinn ? Já tökum smá dæmi: Bíll í Reykjavík nær eingöngu á beinni rás milli bíla innanbæjar og um næsta nágrenni. Í gegnum endurvarpann í Bláfjöllum nær hann auðveldlega í bíla allt austur á Hvolsvöll og inn að Sigöldu; ennig sunnanvert Snæfellsnes og hluta Borgarfjarðar. Ágætt samband er á Þingvöllum og inn á Lyngdalsheiði. Endurkast. Fjöll endurkasta bylgjum og oft er gott samband milli stöðva vegna þessa. Það gerist þó eingöngu á beinum rásum. Ef endurkast er frá klettum eða fjalli breytist það lítið ár frá ári. Snjór getur endurkastað og hverfur það að sjálfsögðu með honum. Eins og fyrr sagði tekur endurvarpi á móti einni tíðni og sendir á annarri. Ákveðið tíðnibil þarf að vera á milli þeirra til að sendir endurvarpans trufli ekki sitt eigið viðtæki. Talstöðin þarf því að senda t.d. á tíðninni 163 Mhz en hlusta á tíðnina 154 MHz. Það er 9.0 MHZ milli móttöku og sendingar. Endurvarpinn hlustar þá á 163 en sendir á 154 MHZ. Þar af leiðandi er ekki hægt að tala saman beint milli stöðva nema önnur þeirra sé með svokallaða öfuga rás.Hver er ástæðan fyrir því að við tölum um öfugar rásir ? Segjum t.d. að ferðahópur sémeð stöðvar sínar stilltar á Rás 44. Gott samband er við endurvarpa og allt í fínu lagi.Síðan fjarlægist hópurinn virknisvæði endurvarpans og rásin verður óvirk. Sá sem þarfað ná í næsta bíl stillir á Rás 88. Þá er hann farinn að senda á sömu tíðni og endurvarpinn.Ef ekki væru notaðar tvær tíðnir mundi viðtæki endurvarpans yfirkeyrast svipað og þegarhljóðnemi er of nálægt hátalara. Ekkert nema væl og ískur. Talstöðin er hinsvegar aðeins virk á annan veginn í einu eins og komið hefur fram áður. Þegar stöðvar eru stilltar á leitun eða Scann. Ef við erum innan sviðs endurvarpa (44) getur leitarinn stoppað á Rás 44 eða 88 eftir því hvar hann er staddur í rásaröðinni hverju sinni. Flestar VHF talstöðvar eru uppsettar þannig að leitari fer ekki af stað aftur fyrr en þremur til fimm sekúndum eftir að hann stoppaði. Þetta gefur viðkomandi möguleika á að ná hljóðnemanum og svara á sömu rás án þess að stoppa leitarann. Góð regla er að segja númer rásarinnar í fyrsta uppkalli. Þetta auðveldar þeim sem kallað er á að vita númer rásarinnar ef hann hefur ekki átt þess kost að ná hljóðnemanum eða að sjá á skjá stöðvarinnar. Dæmi: 9999, Jói Brands. 2245 kallar á Rás 44. Notið endurvarpsrásirnar til að kalla í þann næsta og senda stutt skilaboð. Færið ykkur síðan á beinu rásirnar ef þess er nokkur kostur fyrir lengri samtöl. Það kostar ekkert að tala milli VHF talstöðva eða í gegnum endurvarpa klúbbsins. Aðeins þarf að borga stofngjald við skráningu stöðvarinnar og smá upphæð einu sinni á ári til Póst og Fjarskiptastofnunar, óháð notkun. Enginn endurvarpi 4×4 er tengdur fastlínukerfi. Þeir eru allir sjálfstæðir og vinna því ekki saman. Þar af leiðandi er ekki hægt að senda frá einum endurvarpa til annars. Rásum er skipt þannig að þeir nái sem minnst inn á svæði hvers annars. Á einstaka stað gerist það þó. Annar aðilinn getur lent í að senda um tvo endurvarpa, en hinn aðeins einn. Það hefur engin áhrif á þeirra samtal. Mjög sjaldgæft er að báðir lendi á tveimur endurvörpum á sömu rás samtímis. Flestir endurvarpar Ferðaklúbbsins 4×4 og björgunarsveitanna nota eingöngu rafmagn frá rafgeymum hlöðnum af sólinni. Eykur það öryggi kerfisins að vera óháðir veiturafmagni og raflínum. Á síðastliðnu ári hófst samvinna með Ferðaklúbbnum 4×4, Ferðafélagi Íslands, Landssambandi Vélsleðamanna (LÍF) og björgunarsveitunum. Niðurstaðan var að nota endurvarpsrásir 4×4 og bæta við einni nýrri; Rás 42. Settir voru upp endurvarpar á Háskerðingi (Rás 46) og á Reykjafjall við Hrafntinnusker (Rás 42). Innan skamms mun einn endurvarpi bætast í keðjuna. Hann verður settur upp á Náttmálafjall sem er milli Borgafjarðar Eystri og Húsavíkur. Sá verður á Rás 46. Enginn endurvarpa Ferðaklúbbsins 4×4 er vaktaður af opinberum aðilum eða vaktþjónustu enn sem komið er. Reyndar er á örfáum stöðum á landinu opin hlustun að einhverju leyti á VHF rásum björgunarsveitanna ásamt rásum 4×4. Það er því orðið talsvert meira öryggi að vera með VHF talstöð fremur en CB stöð. Engin vöktuð Neyðarrás er fyrir ferðamenn á VHF, eins og Rás 16 er fyrir sjómenn. Eftir því sem stöðvum og endurvörpum fjölgar verða fleiri sem hlusta og öryggið eykst að því leyti. Ýmsir möguleikar með samtengingu við önnur kerfi hafa verið þróaðir nú í seinni tíð svo sem tenging við Tetra kerfið. Við það opnast ódýr leið til að koma hlustvörslu á einn stað fyrir fleiri en einn endurvarpa. Fram að þessu hefði það eingöngu verið hægt með tengingu við símalínur. Leiga á löngum línum er mjög dýr og því er sá kostur ekki fyrir hendi fyrir áhugamannafélög. Vonandi verður eitthvað gert í þessum málum sem fyrst. Björgunarsveitir hafa frá upphafi verið með eina af sínum beinu rásum, Rás 5, ætlaða sem sameiginlega rás fyrir samstarfsaðila, svo sem lögreglu, slökkvilið, Landhelgisgæsluna og fl. Þyrlur Gæslunnar eru nokkurskonar fljúgandi sjúkrabílar. Rás 5 er notuð sem vinnurás ef björgunarmenn eru við slysstað og þyrla send til þeirra. Einnig hefur lögreglu verið bent á að nota þá rás ef þeir bíða eftir þyrlu við slíkar aðstæður. Nauðsynlegt er að það sé á hreinu hvaða rás sé ætluð í tilvikum sem þessum. Rás 45 er almenn rás fyrir alla. Hvorki almenningur né félagar í F4x4 hafa leyfi
fyrir Rás 5 nema þeir séu skráðir meðlimir í björgunarsveit. Áður en Ferðaklúbburinn 4×4 fékk úthlutaðri sinni fyrstu rás var búið að úthluta einni rás fyrir almenning á VHF og fékk hún númerið 45. Tíðni hennar er 153.100 MHz. Heimilt er því hverjum sem er að hafa þessa rás án þess að vera bundinn félagsskap. Þegar 4x4fór af stað með VHF stöðvar fékk fyrsta rásin að sjálfsögðu númerið 44. Síðan hefur rásum fjölgað upp í Nr. 54. Mér dettur í hug að Rás 45 verði notuð á sama hátt og Rás 5 ef ólíkir aðilar þurfa að sameinast undir einhverjum kringumstæðum. Björgunarsveitir hafa verið að setja endurvarpsrásir 4×4 í sínar talstöðvar ásamt Rás 45. Þetta gæti því orðið sú rás sem við notum við slíkar aðstæður. Rás 5 er þá frekar notuð við sérverkefni björgunarsveitanna. Allt svona þarf aðdraganda og mikla kynningu. Ég vil taka það skýrt fram að ég er ekki að tala um Neyðarrás; aðeins sameiginlega vinnurás á afmörkuðu svæði. Við yrðum að senda neyðarköll í gegnum endurvarpa til að tryggja langdrægnina. Ef við erum í neyð og enginn endurvarpi er til staðar þá köllum við að sjálfsögðu á öðrum rásum, frekar en gefast upp. Ný tækifæri í fjarskiptum hafa ekki dregið úr notkun VHF talstöðva. Þeim fjölgar fremur en hitt um allan heim, og verðið lækkar þrátt fyrir vandaðri og fullkomnari tæki. Með samtengingu við önnur kerfi verður auðveldara að þjóna fleiri og ólíkari notendahópum. Þjónustusvæðið stækkar og þarfir fleiri leysast á ódýran hátt. VHF talstöðin á því langa framtíð fyrir höndum. Ekki er hægt að vera með endurvarpa á CB tíðnisviðinu; tíðnibilið er of lítið. Stutt er þar milli Rása; aðeins eru 0.25 MHz milli Rásar 1 og 40. Mér er ekki kunnugt um að CB talstöð sé framleidd með þeim möguleika að víxla sendi og móttökutíðni á sömu rásinni. Truflanir á CB tíðnisviðinu hafa aukist ár frá ári og kemur þar ýmislegt til. Notkun þeirra fer því minnkandi, nema til þess að brúa stuttar vegalengdir. CB stöðvar eru ódýrar og algjörlega gjaldfríar. Ekki er lengur farið fram á að þær séu skráðar. Í fjarskiptalögum eru þær skilgreindar sem leikföng. Framleiðendum fækkar og úrvalið minnkar. Að mínu mati er þetta fjarskiptatæki sem brátt mun hverfa, líkt og gömlu Gufunestalstöðvarnar. Í næsta hefti verður fjallað um farsímann og Tetra.