Kreppa á jeppa

Verð að vera ósammála Skúla hvað varðar harðfennið. Harðfenni er og hefur alltaf verið til ama og leiðinda á fjöllum a.m.k. fyrir skíðamanninn. Það fer engin heilvita maður á fjöll eða jökul að vetrarlagi án mannbrodda. Ástæðan er hættan á harðfenni.

Harðfenni getur verið fjallamanninum hættulegt á fleiri vegu. Að geta ekki grafið sig niður getur verið alvarleg staða. Þannig lentum við í aftakaveðri efst á Eyjafjallajökli laugardag páska 1983 sem átti að vera síðasti dagur svonefnds Suðurjöklahrings. Reyndum að grafa okkur niður með ísöxum án árangurs. Í verstu hviðum tókust menn á loft með snjóþotum sínum. Fukum einfaldlega niður vestanverðan Jökulinn undan austan áttinni og lentum í gili ásamt öllum lausasnjónum. Held að sjaldan hafi maður verið jafn hætt komin.

Hef unnið s.l. sjö vetur í Bláfjöllum. Þar er harðfenni vandmál. Ég sé litlar breytingar til batnaðar. Harðfenni og mikill halli fer illa saman a.m.k. fyrir vélsleða og gúmmídekk þrátt fyrir að allt sé þrælneglt. Þá koma keðjurnar til sögunnar. Sexhjól á keðjum fer t.d. miklu meira en vélsleði og er mun öruggara. Snjótroðararnir slá samt öllu við á sínum ofurnöglum.

Ísinn á skriðjöklum er mjög misjafn. Stundum meir í sól og sumarhitum en annars glerhörð glæra. Fórum á Lödunni upp á Gígjökul eitthvert haustið. Þá var rigning og ísinn glerhart blautt svell og ekki séns að standa nema á broddum. Með keðjur á öllum var samt lítið mál að keyra á örmjóum ósléttum íshryggjum meðfram djúpum sprungum og svelgjum sem léttilega hefðu gleypt bílinn. Þarna komu keðjurnar meir að segja mér á óvart.

Það erfiðasta var að keyra þurfti beinskiptan bílinn á broddum með ísöxi nánast í annari hendi. Erfitt að kúpla og gefa fínlega inn auk þess sem gúmmímottan vildi festast í broddunum.

Talandi um krapa þá keyptu Vatnamælingar svona Ferguson með beltum 1959 eða 60. Sigurjón Rist vatnamælingamaður lofaði þennan traktor upp til skýja í ævisögu sinni „Vaddúddí“, sérstaklega hversu duglegur hann var í krapa. Í haustleiðöngrum á jökla þá komst traktorinn léttilega yfir ójafnan illfæran ísinn á jöðrum jöklanna ólíkt snjóbílum. Gaf hann snjóbílum (Bombardier og Weasel) frekar laka einkunn í samanburði við traktorinn. Frekar lágt var (og er) undir snjóbíla sem gátu setið á kviðnum í krapa meðan hátt var undir traktorinn.

Það eru nokkrir svona Fergusonar á beltum til hérlendis. Kannski maður kaupi sér einn. Dálítið kreppulegt kannski!

Kv. Árni Alf.

Þessar fólksbílakeðjur voru bara einfaldar þverbanda gaddakeðjur. Held að flestar fjöldaframleiddar keðjur séu með göddum. Er samt ekki viss að þessir gaddar breyti neinu stórkostlegu nema þá á hreinum ís.

Án þess að hleypa duglega úr hefðu menn aldrei komist neitt áfram í þessum ferðum. Án þess sátu menn bara kyrrir og spóluðu. Keðjur virka nefnilega miklu betur eftir að hleypt hefur verið úr. Stærri flötur og meira grip rétt eins og dekkin sjálf.

Keyptum léttar gaddakeðjur (hálfgildings krosskeðjur) undir 38“ og 44“ jeppa Hjálparsveitarinnar. Þetta eru reyndar fisléttar vörubílakeðjur úr einhverjum léttmálmi. Sjálfur hef ég nú aldrei verið með í för þegar þær hafa verið notaðar sem hefur nú venjulega verið á skriðjöklum eða ís. Eitthvað hefur mönnum hins vegar gengið misvel að láta þær tolla örugglega á dekkjunum. Mikilvægt er að hafa öflugar gúmmíteyjur (t.d. þverskornar gúmmíslöngur) til að strekkja á keðjunum utanverðum. Þetta hefur eitthvað brugðist að mér skilst. Sumir vilja segja að þetta hafi eitthvað með lögun dekkjanna að gera þ.e. keðjurnar passi hreinlega ekki. Leggist menn aðeins yfir vandamálið þá er það örugglega auðleyst.

Þykist vita að Jöklarannsóknafélagið notist við heavy duty gaddakeðjur af gamla skólanum á sínum 46“ með ágætis árangri. Þurfi menn að komast áfram í hvaða færi sem er t.d. vegna vinnu eða björgunarstarfa þá eru keðjur nauðsynlegur búnaður.

Kv. Árni Alf.

Held að menn séu nú ekkert sérstaklega að hugsa þessi tæki til samkeppni við Þorvarð Inga og félaga. En Bragi nefnir þarna björgunarþáttinn. Búið ámoksturstækjum lít ég á þetta sem eitt öflugasta alhliða björgunartæki sem til er á landinu og það sem oft á tíðum er nærtækast. Í neyð á að nota það.

Stórir trukkar færir í flestan sjó eins og vatnsmiklar jökulár eru nánast að verða minningin ein, því miður. Á sama tíma og stórum dráttarvélum fjölgar.

Lendi menn í hrakförum í vatnsmikilli á t.d. á Þórsmerkursvæðinu utan sumartíma mega menn búast við langri bið. Nærtækasti trukkur er á Hellu sem er ansi langt í burtu. Heill her stórra dráttarvéla sem er í næsta nágrenni og kemst mun fyrr á vettvang hefur aldrei verið virkjaður. Ég tel þessa stöðu öryggismála á svæðinu óviðunandi.

Lendi jeppi í verulegum vandræðum, t.d. niður um ís, velti í á o.s.fr. þá geta ámoksturstæki dráttarvéla oft meðhöndlað margt á mýkri hátt en ella og lágmarkað tjónið á ökutækinu. Það getur t.d. verið gott að geta lyft lóðrétt í stað þess að draga. Ámoksturstækin eru einnig hin besta sprunguvörn á jökli.

Harður áróður er rekin, sérstaklega í Bandaríkjunum, og mikið lagt upp úr sem mestu floti traktora og fylgitækja. Slíkt er fengið fram með sífellt belgmeiri dekkjum og úrhleypingum. Ástæðan er fyrst og fremst að með því að minnka þungann á jarðveginn fæst mun meiri uppskera. Auk þess minnkar olíueyðsla mikið. Allt spurning um pening. Samfara þessu virðist gamla sovéska CTIS úrhleypisystemið vera að ryðja sér til rúms.

Þarna úti eru gerðar miklar rannsóknir á öllu þessu og m.a. birtar greinar í ritrýndum vísindatímaritum. Spennandi að fylgjast með. Kannski kemur eitthvað ofurfarartæki út úr þessu öllu.

Íslenskir bændur virðast hins vegar lítið fylgjast með. Eru út á túni í orðsins fyllstu merkingu.

Svo menn misskilji þetta ekki þá er engin að halda því fram að nútíma traktor komi eitthvað í stað breyttra jeppa. Þetta er bara enn eitt tækið í flóru faratækja. Það er hins vegar verulega vanmetið. Sér í lagi sem björgunartæki. Þröngsýni er eitthvað sem við megum ekki við í kreppunni.

Kv. Árni Alf.

Vatna Brandur í Vík byrjaði sinn feril 1927 á eins drifs „Gamla“ Ford á örmjóum dekkjum. Lét það samt ekki aftra sér frá því að þvælast um vötn og vegleysur. 1930 var hann komin á Ford „Drossíu“ eða það sem hann kallaði fólksbíl. Þessir bílar voru á teinafelgum, ekki með mismunadrifi (læst), lágt gíraðir og sæmilega hátt undir þá. Fólksflutninga frá Vík og vestur að Markarfljóti stundaði Brandur en yfir margar ár var að fara sem gátu orðið illskeyttar. Þegar lítið var í eða vel lá kom fyrir að Múlakvísl eða Markarfljót væru lögð að velli.

Núna allmörgum árum síðar hafa alltof margir viljað festast í þeirri hugsun að ekkert sé orðið fært nema á mikið breyttum bíl. Þessu hugarfari þarf að breyta.

Fljótlega eftir að ég keypti Löduna (1988-89?) lá leiðin inn á Þórsmörk. Ferðinni var heitið í margmennið inn í Húsadal. Þegar komið var að Krossá var allmikið í ánni. Óð á undan meðan litli bróðir keyrði. Reyndar var ekki hægt að vaða vatnsmesta álinn en allt gekk þetta vel. Það tók talsverðan tíma að finna gott vað þannig að á eftir Lödunni myndaðist löng halarófa jeppa og rútubifreiða. Þetta var hálf skondin sjón.

Næstu sumur voru farnar fjölmargar ferðir þarna innúr á bílnum. Reyndar var Steinsholtsáin oft verst við að eiga enda oftast bara um eitt vað að velja. Hvanná gat líka verið erfið ef hún gróf sig niður. Krossáin bauð hins vegar oftast uppá að hægt var velja sér fleiri en eina leið, m.ö.o. velja vað.

Helsta vandamálið var hversu bíllinn var hátt gíraður. Kraftleysið var líka það mikið að það þurfti nánast að fara á botngjöf yfir stærri ár. Þannig gekk vatn iðulega hátt upp á húdd. Oft var vaðið yfir á undan bílnum og aðstæður kannaðar, léki vafi á einhverju. Þetta þurfti allt að gera í meiri sátt og samlyndi við straumvötnin en á öflugri bíl.

Aðalamálið var að láta strauminn hjálpa bílnum yfir með því að slá nógu vel undan straumi. Þannig var það straumurinn sem stundum fleytti bílnum yfir ána frekar en hann færi þetta á eigin afli. Góð lending með lágum bakka var jafnframt lykilatriði. Hins vegar var stundum látið flakka fram af háum bakka á leiðinni út í.

Það sem var mest gefandi við þessar ferðir er að þetta var miklu meira krefjandi en maður hafði vanist á jeppa. Þarna þurfti virkilega að spá og spekúlera. Sem og skilaði sér í því að það kom merkilega sjaldan fyrir að bíllinn stoppaði.

Stoppi maður á svona lágum og litlum bíl þá er í flestum tilfellum nóg að standa einfaldlega upp og vaða í land. Séu menn hins vegar á miklu hærri og stærri bíl þá getur slíkt reynst þrautin þyngri. Það er því dálítið afstætt að tala um hvað er öruggt farartæki og hvað ekki þegar um straumvatn er að ræða.

Fyrst hægt hefur verið að fara þetta á óbreyttum fólksbíl flesta daga sumars þá er þetta vel fært og öruggt venjulegum óbreyttum jeppa flesta daga ársins. Menn verða bara að nota skynsemina og fara varlega.

Styrkur jeppamennsku hér á landi hefur að hluta legið í því hversu margir hafa stundað hana. Það er líka komin heil kynslóð sem stendur í þeirri trú að menn komist varla út fyrir veg á minni en 38“ dekkjum. Sá hópur sem getur rekið þannig bíla fer því miður hratt minnkandi þessa dagana. Menn þurfa að losna við þessa meinloku úr höfðinu.

Kv. Árni Alf.