Bjargráð í Jökulvötnum

Keypti greinina af Mogganum kveðja Dagur

Laugardaginn 2. október, 2010 – Aðsent efni
Hrakningar og bjargráð í jökulvötnum
Eftir Árna Alfreðsson

Árni Alfreðsson
Eftir Árna Alfreðsson: "Að leggjast á bakið og hafa lappirnar upp úr og á undan, lendi menn á floti í jökulá, er bjargráð sem þyrfti að vera á allra vitorði…"

Undanfarið hafa fréttir af vatnavöxtum og hrakningum manna í jökulám verið nokkuð áberandi. Á hverju ári verður fjöldinn allur af slíkum óhöppum, örfá rata í fjölmiðla en langflest eiga menn út af fyrir sig í minningunni.

Ég byrjaði ungur í sveit hjá ömmu og afa á Stóru-Mörk undir Vestur-Eyjafjöllum. Sá bær stendur við Markarfljót, gegnt Stóru-Dímon, og er síðasti bær sem ekið er framhjá á leið inn á Þórsmörk. Ekki leið á löngu áður en ég varð gagntekinn af því að sulla í bæjaránni og drekka í mig sögur af bílum á bólakafi inni á Mörk (Þórsmörk). Í austan slagveðri og miklum vatnavöxtum var alltaf eitthvað að gerast á Þórsmerkursvæðinu. Allt var þetta hjúpað spennu og ævintýraljóma.

Fljótlega varð Merkuráin ekki nógu stór og á kvöldin var oft rölt niður að Fljóti (Markarfljóti). Að finna gott vað og komast yfir stóran ál var alltaf sigur. Fljótlega kom að því að allt Fljótið var sigrað. Þetta var stór stund. En svo að enginn kæmist að þessu brölti varð maður alltaf að vaða sömu leið til baka. Oftast var maður einn í þessum ævintýrum og bara í venjulegum fötum með góðan staf.

Eftir bílpróf urðu margar ferðirnar inn á Mörk. Að kafkeyra bílinn í Krossá var bara hluti af ferðinni og ekki þótti tiltökumál þótt bíllinn flyti upp, jafnvel nokkur hundruð metra. Einnig var reynt við ána á tveimur jafnfljótum og oft lentu menn á floti. Það var ýmislegt brallað sem þótti kannski ekki yfirmáta gáfulegt. En fátt er svo með öllu illt að ekki hljótist eitthvað gott af. Þarna fékkst alls konar reynsla og þekking sem ástæða er til að koma á framfæri.

Bjargráð
Að lenda á floti, í venjulegum fatnaði, í beljandi jökulfljóti er eitthvað sem enginn óskar sér. Það hræðir venjulega líftóruna úr þeim sem fer á flot og líka þeim sem á bakkanum eru. Við fyrstu sýn myndu menn ætla að maður í þessum aðstæðum ætti kannski ekki mikla möguleika á að lifa af. Reynslan sýnir hins vegar að slík er ekki raunin.

Þegar menn lenda í ískaldri ánni fá menn gott kuldasjokk og súpa hveljur. Við þessu er lítið að gera en þetta drepur engan. Næstu viðbrögð eiga að vera þau að leggjast á bakið, rétta úr fótum og láta tærnar standa upp úr, og láta sig fljóta með lappirnar á undan. Straumur vatnsins sér um að halda þér vel á floti og upp úr. Hér þarf enginn að kunna að synda. Það sem næst gerist er að fljótlega rekur menn upp á grynningar. Hversu fljótt menn rekur upp er auðvitað mismundi en venjulega gerist það mjög fljótlega, innan nokkur hundruð metra.

Með því að halda fótum uppi reka menn fætur ekki í botn og koma þannig í veg fyrir að menn velti fram fyrir sig. Byrji menn að velta fer höfuðið á kaf, menn geta misst andann eða rekist í grjót og misst meðvitund. Með því að hafa fæturna á undan sjá menn einnig hvað er framundan og verja höfuðið um leið frá því að rekast í.

Venjulega reka menn rassinn fyrst niður á grynningum. Það getur verið sárt en séu menn farnir að finna fyrir botni má setja fætur rólega niður og reyna að stoppa sig. Gangi það upp er best að skríða á fjórum fótum í land eða einfaldlega sitja á þeim stað sem þú ert strand á. Það getur stundum reynst erfitt fyrir máttfarið fólki að standa upp í þungum blautum fötum og því er betra að skríða eða bíða einfaldlega eftir aðstoð. Þessi aðferð hefur reynst vel í jökulvötnum sem renna um aura og hefur verið þrautprófuð á námskeiðum í Markarfljóti og Krossá um áratugaskeið.

Að leggjast á bakið og hafa lappirnar upp úr og á undan, lendi menn á floti í jökulá, er bjargráð sem þyrfti að vera á allra vitorði og æskilegt að sem flestir prófi undir öruggri leiðsögn. Slíkt getur skipt sköpum.

Höfundur er vatnamaður og félagi í Hjálparsveit skáta Reykjavík.

Rétt er að benda líka á að það skal ALDREI fara út í straumvatn með kaðal eða línu bundna fasta við sig, nema hún sé fest sérstaklega í þar til gerða quick-release festingu sem hægt er að losa með einu handtaki. Þær festingar má helst finna á flotvestum sem hönnuð eru fyrir straumvatn (ath. flot vesti er ekki það sama og venjulegt björgunarvesti)

Það sem getur gerst ef menn eru bundnir fastir, er að línan getur orðið föst í ánni, og dregið manninn niður með sér. Ef það gerist þá verður maðurinn að geta átt sér undankomuleið.

Það er líka gott að hafa í huga að fara ekki ofanvið bíl sem er fastur í straumvatni. Ef straumurinn tekur menn undir bílinn þarf ekki að spyrja að því hvernig það endar.